درباره توجه خداوند متعال به انسان، حداقل شش آیه در قرآن کریم آمده است که نشان میدهد انسان گل سر سبد آفرینش است.([1])
انسان، گل سرسبد آفرینش
انسان در بین موجودات عالم، محترمترین موجود نزد پروردگار عالم است و
خداوند متعال به این موجود عنایت خاص و ویژهای دارد. حضرت حق مجموعه عالم
را برای انسان قرار داده است تا انسان برای خدا باشد([2]) و انسان اگر خودش را با غیر حق معامله کند، گوهر وجودش را با چیزی که پست و بیارزش بوده، معامله کرده است.([3])
همه ما انسانها از نظام آفرینش در حال بهرهگیری هستیم و مجموعه جهان هستی بدون بخل ورزیدن در حال بهرهدهی به ما هستند.
از آیات قرآن
استفاده میشود که انسان، مافوقی غیر از خداوند متعال ندارد و سایر
مخلوقات مادون انسان میباشند. قیمت و بهای انسان با هیچ چیز قابل مقایسه
نیست، یعنی بعد از شنیدن این آیات نباید در صدد سؤال برآییم که قیمت و ارزش
آسمان بیشتر است یا انسان؟ افراد کافر، منافق، بیدین و گنهکار هم استعداد
این قیمت را دارند، ولی قیمتشکنی کرده و خود را به بهای ناچیزی
فروختهاند! آگاهانه یا از روی غفلت و یا از روی جهل نخواستهاند خود را با
پروردگار عالم معامله کنند، خود را با مادون خویش معامله نمودهاند!
درنتیجه دچار خسران بزرگ در دنیا و آخرت([4]) شدهاند.
انسان، خلیفه خدا در زمین
قرآن مجید میفرماید:
)إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً(([5])
کسی که به مقام خلیفةاللّهی میرسد، خویشتن را با مادون خود معامله
نمیکند؛ اگر کسی خود را با کمتر از خود معامله کند، ورشکسته و خسارتزده
خواهد شد؛ چون مادون چیزی بر مافوق خود نمیافزاید. اگر انسان با کمتر از
خود معامله کند، به سوی او حرکت میکند و این ضرر بزرگی برای انسان است که
خود را با چهارپایان معامله کند و با این تعامل، تبدیل به چهارپایان شود.
اگر همه حیوانات دنیا را در یک مکان جمع کنند و ما بخواهیم انسانی را با
آنها معامله کنیم، چهارپایان هرگز جای این انسان را نمیگیرند، ولی انسان
ممکن است مثل چهارپایان و بدتر از آنها هم بشود!([6])
اگر انسان با طلا معامله شود، هرگز طلا انسان نمیشود، ولی انسان از
انساننیت به فلز طلا تنزّل پیدا میکند. اگر انسان با زمین معامله شود،
زمین انسان نمیشود ولی انسان زمینگیر میشود. اما در معامله با خدا انسان
خدایی میشود! موجودات دیگر در نظام آفرینش، آن استعداد و حرکت را ندارند
که ما با آنها معامله کنیم، و به آنها بگوییم بیایید همرنگ ما شوید. هرگز
آنها همرنگ ما نمیشوند، ولی ما را همرنگ خودشان میکنند. در میان مخلوقات
تنها انسان است که قدرت حرکت دارد و توانایی به رشد رسیدن در او هست، تنها
انسان است که میتواند همرنگ پروردگار شود.
در آیات متعددی از قرآن مجید درباره انسانهایی که با پایینتر از خودشان معامله میشوند، سخن به میان آمده است:
)قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ فَهِیَ کَالْحِجَارَةِ(([7])
ای انسان! سنگ، قدرت تبدیل شدن به تو را ندارد، ولی تو مانند سنگ شدی!
)أُولَئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ(([8])
ای انسان! تو از مدار عبودیت و خداپرستی خارج شدی و گاو پرست و پولپرست
شدی! اگر روح الهی خود را با مادون خود معامله کنی، از هر چیز پستی،
پستتر خواهی شد!
)ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ(([9])
تن آدمی شریف است به جان آدمیت
نه همین لباس زیباست نشان آدمیت
اگر آدمی به چشم است و دهان و گوش و بینی
چه میانِ نقش دیوار و میان آدمیت
خور و خواب و خشم و شهوت شغب([10]) است و جهل و ظلمت
حیوان خبر ندارد ز جهان آدمیت
طیران مرغ دیدی؟ تو ز پایبند شهوت
به در آی تا ببینی طیران آدمیت
رسد آدمی به جایی که بجز خدا نبیند
بنگر که تا چه حد است مکان آدمیت
(سعدی شیرازی)