شیخ مفید که نام کاملش «محمد بن محمد بن نعمان» است در سال 336 هجرى در حوالى بغداد دیده به جهان گشود.
وی در یک خانواده پرسابقه و اصیل در تشیع و از سلاله نیکان و پاکان به
دنیا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق به اهل بیت رسالت
علیهم‌السلام بود.
شیخ مفید از چهرههاى بسیار درخشان شیعه در جهان اسلام است. ابن ندیم در
فن دوم از مقاله پنجم «الفهرست» که درباره متکلمان شیعه بحث مىکند، از
او به عنوان «ابن المعلم» یاد کرده و او را ستایش مىکند.
شیخ مفید از شاگردان ابن ابى عقیل است.
شیخ مفید بیشتر شب را بیدار بود و به مطالعه و عبادت سپری می‌کرد
ابو یعلى جعفرى که داماد مفید بوده است، مى‌گوید:
«شیخ مفید شب‌ها مختصرى مىخوابید و بقیه شب را به نماز یا مطالعه یا تدریس یا تلاوت قرآن مجید مىگذرانید»
نظر بزرگان درباره شیخ مفید
شیخ مفید از دیدگاه دانشمندان شیعه و سنى داراى جایگاه رفیعی است که به کلماتى از بزرگان اشاره مىکنیم:
نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شیخ مفید درباره او مى‌گوید:
«محمد بن محمد بن نعمان ... شیخ و استاد ما است- که رضوان خدا بر او باد-
فضل او در فقه و حدیث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است که وصف شود. او
تالیفات متعددى دارد.»
شیخ طوسى، شاگرد ارزنده مکتب او، درباره استاد خود شیخ مفید در«فهرست» مىنویسد:
«محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متکلمان امامیه است. در
عصر خویش ریاست و مرجعیت شیعه به او منتهى شد. در فقه و کلام بر هر کس
دیگر مقدم بود. حافظه خوب و ذهنى دقیق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضر جواب
بود. او بیش از 200 جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد.»
ابن حجر عسقلانى از علمای اهل سنت درباره شیخ مفید مى‌گوید: «او بسیار
عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت. جماعت
بسیارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شیعیان حق دارد. پدرش در«واسط»
زندگى مى‌کرد و به آموزگارى مىپرداخت و در «عکبرى» کشته شد. گفته مىشود
که عضد الدوله به ملاقات او مىشتافت و هنگام مریضى به عیادت او مىرفت.»
عماد حنبلى، یکى دیگر از دانشمندان اهل سنت درباره او مى‌گوید:
«او بزرگى از بزرگان امامیه و رئیس بخش فقه و کلام و مباحثه بود. او با
پیروان هر عقیده به مباحثه و مناظره مىپرداخت. موقعیت شایان توجهى در
تشکیلات دولت آل بویه داشت. او صدقه فراوان مىداد. بسیار اهل خشوع و تهجد
و اهل نماز و روزه و خوشلباس بود.
او مورد زیارت و ملاقات عضد الدوله قرار مى‌گرفت. نزدیک 76 سال عمر کرد و
بیش از 200 جلد تالیف دارد. تشییع جنازه او شهرت دارد. در تشییع او بیش از
80 هزار نفر از شیعیان شرکت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود. رحمت خدا
بر او باد...».
جهان اسلام در عصر شیخ مفید
از رحلت رسول الله صلى الله علیه و آله حدود 300 سال مى‌گذشت. در این مدت
امامان و شیعیان تحت فشار بنى‌امیه و در خفقان خشن بنى‌عباس بسر مى‌بردند.
شکنجه‌هاى روحى و جسمى و اذیت و آزار خلفا و حکمرانان همچنان ادامه داشت
تا اینکه در اواسط قرن چهارم هجرى محدودیت، شیعیان به مقدار قابل ملاحظه‌اى
کاهش یافت.
خلفاى فاطمى - که شیعه اسماعیلى بودند - در مصر دولت نیرومندى تشکیل این
دولت ابهت و جلال دربار بغداد کاسته شد و از طرفى سیف الدوله حمدانى و
امراى آن خاندان در شام حکومت مى‌کردند که آنها نیز افتخار شیعى بودن را
داشتند.
در کنار این دو غوریان، صفاریان و طاهریان و از همه مهمتر دولت آل بویه
که از شیعیان مخلص و فرزانه اهل بیت علیهم‌السلام بودند در قسمت‌هایى از
ایران و عراق قدرت یافتند.
دو سال پیش از ولادت شیخ مفید، احمد معزالدوله - در سال 334 - با ورود
خود به بغداد و تاسیس شاخه‌اى از حکومت آل بویه در این شهر صفحه نوینى در
تاریخ بغداد گشود. فرصتى فراهم شد و شیعیان در پناه آل بویه از آزادى موجود
بهره برده و عقاید خویش را نشر دادند.
سال 352 اولین عزادارى علنى شیعیان در عاشورا بر پا شد و در پى آن جشن عید غدیر روحى تازه در کالبد شیفتگان شیعى دمید.
عزالدوله در سال 367 هجرى به امارت رسید و در سال 367 با ریاست
عضدالدوله، بغداد رونقى تازه یافت و شور و نشاط علمى قابل توجهى به دست
آورد.
شیخ مفید در این عصر مى‌زیست و با توجه به اوضاع، از مقام و منزلتى بسیار
برخوردار بود. به طورى که عضدالدوله به هنگام بیمارى شیخ به دیدار او رفت و
از وى عیادت کرد. شفاعت مفید در حق دیگران پذیرفته مى‌شد و رهنمودهایش
مورد قبول قرار مى‌گرفت و این در حالى بود که 36 ساله بود. نامه‌های امام زمان (عج) به شیخ مفید ادامه مطلب..
